Iň köp ulanylýan Linux buýruklary

Linux programmistleriň we yzygiderli ulanyjylaryň arasynda iň meşhur Operasiýa ulgamy (OS). Meşhurlygynyň esasy sebäplerinden biri, buýruk setiriniň ajaýyp goldawydyr. Linux operasiýa ulgamyny diňe buýruk setiri interfeýsi (CLI) arkaly dolandyryp bileris. Bu bize birnäçe tabşyryk bilen çylşyrymly meseleleri ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýär.

Bu gollanmada, tejribeli sysadmin ýa-da başlangyç üçin peýdaly käbir ulanylýan buýruklary ara alyp maslahatlaşarys. Bu gollanmany ýerine ýetirensoň, ulanyjylar Linux ulgamyny ynamly işledip bilerler.

Has gowy gurama üçin bu buýruklar üç bölüme bölünýär - faýl ulgamy, set we ulgam maglumatlary.

Linux faýl ulgamy buýruklary

Bu bölümde Linux-daky faýllar we kataloglar bilen baglanyşykly käbir peýdaly buýruklary ara alyp maslahatlaşarys.

Pişik buýrugy esasan faýlyň mazmunyny görkezmek üçin ulanylýar. Faýlyň mazmunyny okaýar we adaty çykyşda (stdout) görkezýär.

Pişik buýrugynyň umumy sintaksisi:

$ cat [OPTIONS] [FILE1] [FILE2] ...

Pişik buýrugyny ulanyp/etc/os-goýberiş faýlynyň mazmunyny görkezeliň:

$ cat /etc/os-release

Mundan başga-da, mazmuny setir setiri bilen görkezmek üçin buýrugyň -n opsiýasyny hem ulanyp bileris:

$ cat -n /etc/os-release

Cp buýrugy faýllary, faýl toparlaryny we kataloglary göçürmek üçin peýdalydyr.

Cp buýrugynyň umumy sintaksisi:

$ cp [OPTIONS]

Bu ýerde kwadrat ýaýlar ([]) goşmaça argumentleri görkezýär, burçly ýaýlar (<>) möhüm argumentleri görkezýär.

Geliň,/etc/os-goýberiş faýlyny/tmp katalogyna göçüreliň:

$ cp /etc/os-release /tmp/new-file.txt

Indi, faýlyň göçürilendigini barlamak üçin faýlyň mazmunyny görkezeliň:

$ cat /tmp/new-file.txt

Edil şonuň ýaly, cp buýrugyny ulanyp katalogy göçürip bileris. Geliň,/tmp bukjasynyň içinde /etc/cron.d bukjasyny göçüreliň:

$ cp -r /etc/cron.d /tmp

Gaýtalanýan amaly aňladýan cp buýrugy bilen -r opsiýasyny ulandyk. Faýllaryny we kiçi kataloglaryny öz içine alýan katalogy yzygiderli göçürýär.

Indiki mysalda, katalogyň üstünlikli göçürilendigini nädip barlamalydygyny göreris.

$ ls /tmp/cron.d
$ ls -l /tmp/cron.d

Ls buýrugy katalogyň mazmunyny sanamak we faýllary ululygyna we soňky üýtgedilen wagtyna görä tertipleşdirmek üçin ulanylýar.

Ls buýrugynyň umumy sintaksisi:

$ ls [OPTIONS] [FILE1] [FILE2] ...

Ls buýrugyna haýsydyr bir delil getirmesek, häzirki katalogyň mazmunyny görkezýär.

$ ls

Öňki mysalda /etc/cron.d bukjasyny/tmp katalogyna göçürdik. Geliň, şol ýerde bar we zerur faýllary barlaň:

$ ls /tmp/cron.d

Has giňişleýin maglumatlary görkezmek üçin ls buýrugy bilen -l opsiýasyny ulanyp bileris - faýl rugsatlary, eýesi, wagt belligi, ululygy we ş.m.

Geliň, /tmp/cron.d bukjasyndaky faýllar barada has giňişleýin maglumat alalyň:

$ ls -l /tmp/cron.d

Mazmuny tertiplemek üçin köplenç katalog gurluşyny döredýäris. Linux-da, mkdir buýrugyny ulanyp, bir katalog ýa-da birnäçe katalog döretmek we kataloglar üçin dogry rugsatlary bellemek üçin ulanyp bileris.

Mkdir buýrugynyň umumy sintaksisi:

$ mkdir [OPTIONS] <DIRECTORY1> <DIRECTORY2> ...

Geliň,/tmp bukjasynda dir-1 ady bolan katalog döredeliň:

$ mkdir /tmp/dir-1

Indi, katalogyň döredilendigini barlalyň:

$ ls /tmp/dir-1

Bu ýerde, ls buýrugynyň katalogyň bardygyny aňladýan hiç hili ýalňyşlyk habar bermeýändigini görüp bileris.

Käwagt has gowy maglumat guramak üçin içerki katalog gurluşyny döretmeli bolýarys. Şeýle ýagdaýlarda,/tmp/dir-1 katalogynyň aşagynda birnäçe öýjükli katalog döretmek üçin buýrugyň -p opsiýasyny ulanyp bileris:

$ mkdir -p /tmp/dir-1/dir-2/dir-3/dir-4/dir-5

Aboveokardaky mysalda, ýerleşdirilen kataloglaryň 4 derejesini döretdik. Ls buýrugyny ulanyp tassyklalyň:

$ ls -R /tmp/dir-1

Bu ýerde, katalogyň mazmunyny gaýtalap görkezmek üçin buýruk bilen -R opsiýasyny ulandyk.

Iň soňky ýerine ýetirilen buýruklary barlamak üçin, terminal sessiýasynda iň soňky ýerine ýetirilen buýruklaryň sanawyny görkezýän taryh buýrugyny ulanyp bilersiňiz.

$ history

Wagt belgisi bilen buýruk taryhyny görmek üçin baş taryhynda wagt belligini bellemeli, işlediň:

$ HISTTIMEFORMAT="%d/%m/%y %T "             #Temporarily set the history timestamp
$ export HISTTIMEFORMAT="%d/%m/%y %T "      #Permanently set the history timestamp
$ history

Disk ýeriňizi iýýän iň gowy 10 faýly nädip barlarsyňyz? Ilki bilen faýl giňişligini ulanmak üçin ulanylýan du buýrugyndan ýasalan ýönekeý bir çyzgyly skript.

$ du -hsx * | sort -rh | head -10

Aboveokardaky du buýruk opsiýalarynyň we wyklýuçatelleriniň düşündirişi.

du - Faýl giňişliginiň ulanylyşyny çaklaň.
-hsx - (-h) Adamyň okalýan formaty, (-s) Gysgaça mazmun çykyşy, (-x) Bir faýl formaty, beýleki faýl formatlarynda kataloglara geçiň.
sort - Tekst faýl setirlerini tertipläň.
-rh - (-r) Adamyň okalýan görnüşini deňeşdirmek üçin deňeşdirmegiň netijesini tersine, (-h) tersine.
baş - faýlyň birinji n setirini çykarmak.

Stat buýrugy faýlyň ululygy, giriş rugsady, giriş wagty, faýlyň ulanyjy şahsyýeti we topar belgisi barada maglumat almak üçin ulanylýar.

$ stat anaconda-ks.cfg

Linux Networking buýruklary

Bu bölümde, tor bilen baglanyşykly käbir näsazlyklary düzetmek meselesini ara alyp maslahatlaşarys.

Islendik ulgamda ýerine ýetirilýän iň köp ýaýran amallaryň biri, belli bir öý eýesiniň elýeterlidigini ýa-da ýokdugyny barlamakdyr. Beýleki öý eýesi bilen baglanyşygy barlamak üçin ping buýrugyny ulanyp bileris.

Ping buýrugynyň umumy sintaksisi:

$ ping [OPTIONS] <destination>

Bu ýerde barjak ýeriňiz IP adresi ýa-da google.com ýaly doly kwalifikasiýa domen ady (FQDN) bolup biler. Häzirki ulgamyň google bilen habarlaşyp biljekdigini barlalyň:

$ ping -c 4 google.com

Aboveokardaky mysalda buýruk tor aragatnaşygy baradaky statistikany görkezýär, bu bolsa dört ulgam haýyşy (paket) üçin jogap alynýandygyny görkezýär. Bellemeli zat, belli bir öý eýesine iberiljek haýyşlaryň sanyny çäklendirmek buýrugy bilen -c opsiýasyny ulandyk.

Iki öý eýesiniň arasyndaky aragatnaşyk kesilende mysaly göreliň.

Bu ssenariýany simulasiýa etmek üçin, elýeterli bolmadyk IP adrese ýetmäge synanyşarys. Bu ýagdaýda 192.168.10.100:

$ ping -c 4 192.168.10.100

Bu ýerde, haýsydyr bir ulgam haýyşy üçin jogap almaýandygymyzy görüp bileris. Şonuň üçin buýruk ýalňyşlygy habar berýär - Destination Host ýetip bolmaýar.

Käwagt, belli bir domeniň IP adresini tapmaly bolýarys. Muňa ýetmek üçin, DNS gözlegini amala aşyrýan we FQDN-ni IP adresine we tersine terjime edýän host buýrugyny ulanyp bileris.

Baş sahypa buýrugynyň umumy sintaksisi:

$ host [OPTIONS] <destination>

Bu ýerde barmaly ýer IP adresi ýa-da FQDN bolup biler.

Baş sahypa buýrugyny ulanyp, google.com-nyň IP adresini tapalyň:

$ host google.com

Hasaba alnan domenler baradaky ähli jikme-jiklikler merkezleşdirilen maglumatlar bazasynda saklanýar we belli bir domen hakda jikme-jiklikleri görkezýän whis buýrugy bilen soralyp bilner.

Whois buýrugynyň umumy sintaksisi:

$ whois [OPTIONS] <FQDN>

Google.com-yň jikme-jikliklerini öwreneliň:

$ whois google.com

Bu ýerde, domen hasaba alyş/täzelenmek/möhleti, domen üpjün edijisi we ş.m. ýaly köp jikme-jik maglumatlary görüp bileris.

Whois buýrugynyň ähli ulgamlarda deslapky görnüşde elýeterli däldigini bellemelidiris. Şeýle-de bolsa, paket dolandyryjysyny ulanyp gurup bileris. Mysal üçin, apt paket dolandyryjysynda:

$ sudo apt install whois

RHEL esasly we beýleki paýlamalarda, görkezilişi ýaly gurnap bilersiňiz.

$ sudo yum install whois         [On RHEL/CentOS/Fedora and Rocky Linux/AlmaLinux]
$ sudo emerge -a net-misc/whois  [On Gentoo Linux]
$ sudo apk add whois             [On Alpine Linux]
$ sudo pacman -S whois           [On Arch Linux]
$ sudo zypper install whois      [On OpenSUSE]

Linux ulgamy maglumat buýruklary

Bu bölümde häzirki ulgam barada jikme-jik maglumat berip biljek käbir buýruklary ara alyp maslahatlaşarys.

Ulgamyň näçe wagt işleýändigini görkezýän iş wagty buýrugyny ulanyp, soňky gezek haçan gaýtadan açylandygyny tapmak gaty adaty bir talap.

Häzirki ulgamyň iş wagtyny bileliň:

$ uptime -p

12:10:57 up  2:00,  1 user,  load average: 0.48, 0.60, 0.45

Bu mysalda çykyşy owadan görnüşde görkezmek üçin -p opsiýasyny ulandyk.

Ulanyjylar köplenç gurnalan, elýeterli we ulanylan ýat hakda jikme-jiklikleri tapmaly bolýarlar. Bu maglumatlar öndürijilik meselelerini çözmekde möhüm rol oýnaýar. Memoryat hakda jikme-jiklikleri tapmak üçin mugt buýrugy ulanyp bileris:

$ free -m

Bu ýerde, mebibaýtdaky çykyşy görkezýän buýruk bilen -m opsiýasyny ulandyk.

Edil şonuň ýaly, gibibaýtlarda, tebibaýtlarda we çykyşy görkezmek üçin -g , -t we -p opsiýalaryny edip bileris. degişlilikde pebibytes.

Kompýuter ulgamlary maglumatlary blok enjamlarynda saklaýar. Blok enjamlaryna mysal hökmünde gaty disk sürüjileri (HDD), gaty döwlet diskleri (SSD) we ş.m. Blok enjamlary barada jikme-jik maglumat görkezmek üçin lsblk buýrugyny ulanyp bileris:

$ lsblk

Bu mysalda diňe bir blok enjamynyň bardygyny we adynyň/dev/sda bolandygyny görüp bileris. Şol blok enjamynda döredilen üç bölüm bar.

Bu makalada Linux başlaýanlar üçin peýdaly käbir buýruklary ara alyp maslahatlaşdyk. Ilki bilen faýl ulgamynyň buýruklaryny ara alyp maslahatlaşdyk. Soňra set buýruklaryny ara alyp maslahatlaşdyk. Ahyrynda, häzirki ulgam barada jikme-jiklik berýän käbir buýruklary ara alyp maslahatlaşdyk.