LFCA: Linux ulgamynyň esasy buýruklaryny öwreniň - 3-nji bölüm

Bu makala LFCA seriýasynyň 3-nji bölümi, bu bölümde LFCA sertifikat synagy üçin zerur bolan iň köp ulanylýan Linux ulgam dolandyryş buýruklarynyň 24-sini sanarys.

Linux ulgamy, ulgamyňyzy dolandyrmak we dolandyrmak üçin ulanyp boljak köp sanly buýruklary üpjün edýär we olar aşakdakylar.

1. iş wagtyndaky buýruk

Iş wagty buýrugy ulgamyňyzyň soňky gezek açylandan bäri näçe wagt işleýändigini görkezýär. Hiç hili argument bolmazdan, ulgamyň işleýän wagty, işleýän sessiýalary bolan ulanyjylar we ortaça ýük ýaly köp sanly maglumatlary görkezýär.

$ uptime

11:14:58 up  1:54,  1 user,  load average: 0.82, 1.60, 1.56

Ulgam açylandan bäri takyk senäni we wagty almak üçin -s baýdagyny ulanyň.

$ uptime -s

2021-03-17 09:20:02

Ulanyjy üçin has amatly formatda takyk dowamlylygy almak üçin -p baýdagyny goşuň.

$ uptime -p

up 1 hour, 55 minutes

Aşakdaky çykyş ulgamyň 1 sagat 55 minutlap işleýändigini görkezýär.

2. buýrugy birleşdir

Uname buýrugy operasiýa ulgamyňyza we esasy enjamyňyza degişli esasy maglumatlary çap edýär. Hiç hili argument bolmazdan, uname buýrugy diňe operasiýa ulgamyny çykarýar - bu ýagdaýda Linux.

$ uname

Linux

Ernadro ady, wersiýasy, goýberilişi, maşyn, prosessor we operasiýa ulgamy ýaly ähli maglumatlary açmak üçin -a baýdagyny goşuň.

$ uname -a

Linux ubuntu 5.4.0-65-generic #73-Ubuntu SMP Mon Jan 18 17:25:17 UTC 2021 x86_64 x86_64 x86_64 GNU/Linux

Ernadro goýberilişini görkezmek üçin -r baýdagyny goşuň.

$ uname -r

5.4.0-65-generic

Ernadro wersiýasyny almak üçin -v baýdagyny ulanyň.

$ uname -v

#50~20.04.1-Ubuntu SMP Mon Jan 18 17:25:17 UTC 2021

Ulanylýan ýadrosyňyzyň görnüşini görmek üçin -s baýdagyny ulanyň.

$ uname -s

Linux

Has köp buýruk üçin kömek bölümini aşakdaky ýaly barlaň.

$ uname --help

3. Whoami buýrugy

Whoami buýrugy, aşakda görkezilişi ýaly häzirki giren ulanyjyny görkezýär.

$ whoami

tecmint

4. w buýruk

W buýrugy häzirki giren ulanyjylar hakda maglumat berýär.

$ w

11:24:37 up  2:04,  1 user,  load average: 2.04, 1.95, 1.74
USER     TTY      FROM             [email    IDLE   JCPU   PCPU WHAT
tecmint  tty7     :0               09:21    2:04m  7:52   0.52s xfce4-session

5. mugt buýruk

Mugt buýruk swap we esasy ýadyň ulanylyşy barada maglumat berýär. Jemi ululygyny, ulanylan we elýeterli ýady görkezýär

$ free

              total        used        free      shared  buff/cache   available
Mem:        8041516     2806424     1918232      988216     3316860     3940216
Swap:      11534332           0    11534332

Adamlary has okalýan görnüşde görkezmek üçin -h baýdagyny goşuň.

$ free -h

              total        used        free      shared  buff/cache   available
Mem:          7.7Gi       2.7Gi       1.9Gi       954Mi       3.2Gi       3.8Gi
Swap:          10Gi          0B        10Gi

6. ýokarky buýruk

Bu Linux ulgamyndaky peýdaly gurallaryň biridir. Commandokarky buýruk häzirki işleýän proseslere göz aýlaýar we ulgam çeşmesiniň ulanylyşyna real wagt syn berýär.

Çykyşyň iň ýokarsynda iş wagty, işleýän meseleler, CPU we ýadyň ulanylyşy barada maglumat alýarsyňyz.

$ top

Geliň, her sütüniň nämäni aňladýandygyny gysgaça aýyralyň.

  • PID - Bu, bir proses bilen kesgitlenýän proses ID.
  • Ulanyjy - Bu prosesi başlatan ýa-da döreden ulanyjynyň ulanyjy ady.
  • PR - Bu meseläniň meýilleşdiriş ileri tutulýan ugry.
  • NI - Bu prosesiň ýa-da meseläniň ajaýyp gymmaty.
  • VIRT - Bu, bir ýumuş tarapyndan ulanylýan umumy wirtual ýat.
  • RES - Bir proses tarapyndan ulanylýan ýat.
  • SHR - Beýleki amallar bilen paýlaşan bir prosessimiziň ulanýan ýadynyň mukdary.
  • % CPU - Bu prosesiň CPU ulanylyşy.
  • % RAM - RAM ulanylyşynyň göterimi.
  • WAGT + - Işläp başlaly bäri bir prosesiň ulanýan jemi CPU wagty.
  • Buýruk - Bu prosesiň ady.

Bir ulanyja mahsus amallary görkezmek üçin buýrugy işlediň

$ top -u tecmint

7. ps buýruk

Ps buýrugy, PID-leri bilen birlikde häzirki gabykdaky häzirki işleýiş sanawyny görkezýär.

$ ps

   PID TTY          TIME CMD
  10994 pts/0    00:00:00 bash
  12858 pts/0    00:00:00 ps

Ulanyjynyň häzirki işleýän işini görkezmek üçin görkezilişi ýaly -u opsiýasyny ulanyň.

$ ps -u tecmint

8. sudo buýrugy

“Super User do” üçin portmanteau, sudo, adaty ulanyjylara administratiw ýa-da ýokary wezipeleri ýerine ýetirmek ukybyny berýän buýruk setiridir. Buýrugy ulanmazdan ozal ulanyjynyň sudo toparyna goşulandygyna göz ýetiriň. Goşulandan soň buýrugy ilki sudo bilen başlaň.

Mysal üçin, paket sanawlaryny täzelemek üçin buýrugy işlediň:

$ sudo apt update

Size ýumuşyň ýerine ýetiriljek paroly soralar.

9. echo buýrugy

“Eho” buýrugy birnäçe zatlary edýär. Ilki bilen, setirde görkezilişi ýaly setiriň bahasyny çap edip biler.

$ echo “Hey guys. Welcome to Linux”

“Hey guys. Welcome to Linux”

Şeýle hem, (>) gönükdirme operatory ulanyp, bir faýly ýatda saklap bilersiňiz. Faýl ýok bolsa dörediler.

$ echo “Hey guys. Welcome to Linux” > file1.txt
$ cat file1.txt

“Hey guys. Welcome to Linux”

Munuň bir faýlyň üstünden ýazylýandygyny hoşniýetlilik bilen belläň. Maglumat goşmak ýa-da goşmak üçin operator (>>) -dan iki esse uly ulanyň.

$ echo “We hope you will enjoy the ride” >> file1.txt
$ cat file1.txt

“Hey guys. Welcome to Linux”
We hope you will enjoy the ride

Mundan başga-da, daşky gurşaw üýtgeýänlerini görkezmek üçin “echo” buýrugy ulanylyp bilner. Mysal üçin, häzirki hasaba alnan ulanyjynyň işleýşini görkezmek üçin:

$ echo $USER

tecmint

Öý katalogyna barýan ýoly görkezmek üçin:

$ echo $HOME

/home/tecmint

10. taryh buýrugy

Adyndan görnüşi ýaly, taryh buýrugy terminalda iň soňky ýerine ýetirilen buýruklaryň taryhyny berýär.

$ history

11. baş buýruk

Käwagt, tutuş faýly görmegiň ýerine tekst faýlynyň ilkinji setirlerine göz aýlamak isläp bilersiňiz. Baş buýruk, faýldaky ilkinji setirleri görkezýän buýruk setiridir. Düzgüne görä, ilkinji 10 setiri görkezdi.

$ head /etc/ssh/ssh_config

Görkezilmeli setirleriň sanyny kesgitlemek üçin -n baýdagyny goşup bilersiňiz. Mysal üçin, 5 setiri görkezmek üçin buýrugy aşakdaky ýaly işlediň:

$ head -n 5 /etc/ssh/ssh_config

12. guýruk buýrugy

Guýruk buýrugy baş buýrugyň düýbünden tersidir. Faýlyň soňky 10 setirini görkezýär.

$ tail /etc/ssh/ssh_config

Baş buýruk ýaly, görkezilmeli setirleriň sanyny kesgitläp bilersiňiz. Mysal üçin, faýlyň soňky 5 setirini görmek üçin işlediň:

$ tail -n 5 /etc/ssh/ssh_config

13. wget buýrugy

Wget buýrugy, faýllary internetden göçürip almak üçin ulanylýan buýruk setiridir. Birnäçe faýly göçürip almak, geçiriş zolagyny çäklendirmek, fonda göçürip almak we başga-da köp funksiýany goldaýar.

Esasy görnüşinde, berlen URL-den bir faýl göçürip alýar. Aşakdaky buýrukda iň täze Linux ýadrosyny göçürip alýarys.

$ wget https://cdn.kernel.org/pub/linux/kernel/v5.x/linux-5.11.4.tar.xz

Buýruk ilki bilen uzakdaky serwerlere birikýän URL-iň IP adresini çözmekden başlaýar we faýly göçürip alyp başlaýar. Faýl häzirki kataloga göçürildi.

Faýly başga bir kataloga ýazdyrmak üçin, -P baýdagyny, soňra bolsa URL-den soň bukjanyň ýoluny ulanyň. Mysal üçin, /opt katalogyna bir faýl göçürip almak üçin buýrugy işlediň.

$ wget -P /opt https://cdn.kernel.org/pub/linux/kernel/v5.x/linux-5.11.4.tar.xz

Başga bir faýly göçürip almak we ýatda saklamak üçin, -O baýdagyny, soňra islenýän faýlyň adyny ulanyň.

$ wget -O latest.tar.xz https://cdn.kernel.org/pub/linux/kernel/v5.x/linux-5.11.4.tar.xz

14. barmak buýrugy

Barmak buýrugy, ulanyjy ady, gabygy, öý katalogy we ulanyjynyň giren wagty barada gysga maglumat berýär.

$ finger tecmint

Login: tecmint        			Name: Tecmint
Directory: /home/tecmint            	Shell: /bin/bash
On since Wed Mar 17 09:21 (IST) on tty7 from :0
   2 hours 52 minutes idle
No mail.
No Plan.

15. lakamly buýruk

Lakam buýrugy amatlylyk üçin öz adyňyzy Linux buýrugyna bellemäge mümkinçilik berýär. Mysal üçin ls -a buýrugyna show atly lakam bellemek üçin lakam buýrugyny görkezilişi ýaly işlediň.

$ alias show=ls -a
$ show

16. passwd buýrugy

Passwd buýrugy parolyňyzy üýtgetmäge mümkinçilik berýär. Passwd buýrugyny görkezilişi ýaly işlediň.

$ passwd

Häzirki parolyňyzy sorarlar, täze parol berersiňiz we soňra tassyklarsyňyz.

Mundan başga-da, ulanyjynyň ulanyjy adyny argument hökmünde geçirip, başga bir ulanyjynyň parolyny üýtgedip bilersiňiz.

$ sudo passwd username

17. toparlar buýruk

Toparyň buýrugyny aşakdaky görnüşde işletmek üçin ulanyjynyň haýsy topara degişlidigini barlamak üçin:

$ groups
OR
$ groups tecmint

tecmint sudo

18. du buýruk

Faýllaryňyzyň we bukjalaryňyzyň disk ulanylyşyna gözegçilik etmek isleýärsiňizmi? Du buýrugy - diski ulanmak üçin gysga - faýllaryň we kataloglaryň disk ulanylyşyny barlamak üçin adaty buýruk.

Buýruk görkezilişi ýaly esasy sintaksisden ugur alýar.

$  du OPTIONS FILE

Mysal üçin, häzirki katalogyňyzda adam tarapyndan okalýan disk ulanylyşyny görmek üçin buýrugy ýerine ýetiriň:

$ du -h .

Başga bir katalogda disk ulanylyşyny barlamak üçin, mysal üçin/var/log/buýrugy işlediň:

$ du -h /var/log

19. df Buýruk

Df buýrugy - disk üçin gysga - umumy disk giňişligini, ulanylýan ýeri we dürli faýl ulgamlarynda bar bolan disk ýerini barlaýar. Aşakda görkezilen sintaksis alýar:

$ df OPTIONS FILE

Iň möhüm wariantlar -T we -h . -T baýdagy faýl ulgamynyň görnüşini çap edýär, şol bir wagtyň özünde -h baýdagy çykyşy adam tarapyndan okalýan görnüşde görkezýär.

Aşakdaky buýruk ähli faýl ulgamlarynda boş disk ýerini görkezýär.

$ df -Th

20. buýruk bermek

Çown buýrugy ulanyjylaryň we faýllaryň we kataloglaryň topar eýeçiligini üýtgetmek üçin ulanylýar. Ls -l buýrugyny ulanyp, bukjanyň mazmunyny sanasaňyz, bu ýerdäki ýaly bir çykyş alarsyňyz.

$ ls -l

3-nji we 4-nji sütünlerde tekmint tekmintini anyk görüp bilersiňiz. Bu nokatlaryň birinjisi ulanyja, ikinji ýazgy bolsa tekmint bolan topara degişlidir. Täze ulanyjy döredilende, olara täze bir topar bellenilýär, olardan tertip boýunça ýeke-täk agza bolýar. Bu, faýllaryň ýa-da kataloglaryň hiç kim bilen paýlaşylmaýandygyny görkezýär.

Çown buýrugyny ulanyp, faýlyň eýeçiligini aňsatlyk bilen üýtgedip bilersiňiz. Diňe eýesiniň adyny, soňundan toparyň ady bilen doly sütün bilen bölünip beriň (:) Bu ýokary wezipe we sudo buýrugyny ulanmaly bolarsyňyz.

Mysal üçin, file1.txt toparyny jameslere üýtgetmek, ýöne eýesini tekmint işleýşi ýaly saklamak:

$ sudo chown tecmint:james  file1.txt
$ ls -l

Hem eýesini, hem toparyny üýtgetmek üçin buýrugy işlediň:

$ sudo chown james:james  file1.txt
$ ls -l

Katalogyň eýeçiligini üýtgetmek üçin gaýtalanýan -R baýdagyny ulanyň. Maglumat atly täze katalog döretdik we ulanyjyny hem, toparyny hem Jeýms üýtgederis.

$ sudo chown -R james:james data
$ ls -l

21. chmod buýrugy

Chmod buýrugy faýl ýa-da bukjanyň rugsatlaryny düzmek ýa-da üýtgetmek üçin ulanylýar. Ls -l buýrugynyň çykyşyna gaýdyp geliň. Birinji sütün aşakdaky nyşanlardan durýar

drwxrwxrwx

Birinji nyşan (d) munuň katalogdygyny görkezýär. Faýl defis (-) ulanylýar. Dokuz simwolyň galan bölegi rwx (oka, ýaz, ýerine ýetir) baýdaklarynyň 3 toplumyna bölünýär. Birinji toplum faýlyň eýesini (u), ikinjisini (g) toparyny, soňky toplumy beýleki ulanyjylary aňladýar.

Faýl rugsatlaryny bellemegiň iki usuly bar: San we simwoliki (tekst) belligi. San belligi üçin baýdaklaryň her biri görkezilişi ýaly bahany görkezýär.

r = 4

w = 2

x = 1

No permissions = 0

Faýlyň faýl rugsatlaryny almak üçin, ähli toplumlara degişli bahalary goşuň. Mysal üçin:

drwxrwxr-x

  • (u) rwx=4 + 2 + 1=7
    • faýlyň eýesi üçin
  • (g) rwx=4 + 2 + 1=7
    • topary üçin
  • Beýleki (o) r-x=4 + 0 + 1=5
    • üçin

Ahyrynda, 775 belgisine ýetýäris.

Geliň, 1.txt faýlyň başga bir mysalyny alalyň.

-rw-rw-r-- 1 james  james   59 Mar 6 18:03 file1.txt

Bu ýerde rw-rw-r– bar.

Geliň, olary goşalyň.

  • (u) rw-=4 + 2 + 0=6
    • faýlyň eýesi üçin
  • (g) rw-=4 + 2 + 0=6
    • topary üçin
  • Beýleki (o) r–=4 + 0 + 0=4
    • üçin

Bu 644-e gelýär.

Muny 775-e belläris. Bu faýlyň eýesine we toparyna ähli rugsatlary berýär - ýagny rwx we beýleki ulanyjylar diňe rugsatlary okaýarlar we ýerine ýetirýärler.

Buýrugy işlediň:

$ sudo chmod 775 file1.txt

Rugsat bermegiň beýleki usuly simwoliki belligi ulanmakdyr. Simwoliki belligi ulanyp, rugsatlary goşmak ýa-da aýyrmak üçin aşakdaky baýdaklar ulanylýar

  • - - Rugsatlary aýyrýar.
  • + - Görkezilen rugsatlary goşýar.
  • = - Häzirki rugsatlary görkezilen rugsatlara düzýär.=Nyşanyndan soň görkezilen rugsatlar ýok bolsa, görkezilen ulanyjy synpyndan ähli rugsatlar aýrylýar.

Mysal üçin, ähli toplumlardan ýerine ýetiriş rugsatlaryny aýyrmak üçin - faýlyň eýesi, toparyň agzalary we beýleki ulanyjylar buýrugy işlediň

$ sudo chmod a-x file1.txt

Toparyň agzalaryna diňe rugsatlary okamagy bellemek we ýazmak we ýerine ýetirmek däl, işlediň.

$ sudo chmod g=r file1.txt

Beýleki ulanyjylardan ýazmak rugsatlaryny aýyrmak üçin işlediň.

$ sudo chmod o-r file1.txt

Toparyň agzalaryna we beýleki ulanyjylara rugsatlary okamak we ýazmak üçin işlediň:

$ sudo chmod og+rw file1.txt

Rugsatnamalary kataloglara bellemek üçin, rugsatlary yzygiderli bellemek üçin -R baýdagyny ulanyň.

Mysal üçin:

$ sudo chmod -R 755 /var/www/html

22. Poweroff/gaýtadan açmak buýruklary

Poweroff buýrugy, adyndan görnüşi ýaly, ulgamyňyzy ýapýar.

$ poweroff

Şol bir işi ýerine ýetirýän başga bir buýruk, görkezilişi ýaly ýapmak buýrugydyr.

$ shutdown -h now

-h baýdagy ulgamyň saklanmagyny aňladýar. Ikinji parametr, wagt opsiýasy bolup, ony minutlarda we sagatlarda hem kesgitläp bolýar.

Aşakdaky buýruk, hasaba giren ähli ulanyjylara 5 minutda meýilleşdirilýän ulgamyň ýapylmagy barada habar berýär.

$ shutdown -h +5 “System is shutting down shortly. Please save your work.”

Ulgamy täzeden açmak üçin görkezilişi ýaly gaýtadan açmak buýrugyny ulanyň.

$ reboot

Ativea-da bolmasa, görkezilişi ýaly -r opsiýasy bilen ýapmak buýrugyny ulanyp täzeden açyp bilersiňiz.

$ shutdown -r now

23. buýrukdan çykmak

Çykyş buýrugy terminaly ýapýar ýa-da gabykdan çykýar. SSH sessiýasyna başlasaňyz, sessiýa ýapyk.

$ exit

24. adam buýrugy

Man buýrugy, gollanma üçin gysga, islendik Linux buýrugy üçin el sahypalaryny görkezýär. Buýrugyň nähili ulanylýandygyny görmek isleseňiz peýdaly bolýar. Buýruk barada gysgaça synopsis, opsiýalar, gaýdyp geliş ýagdaýy we awtorlary goşmak bilen jikme-jik düşündiriş berýär.

Mysal üçin, ls buýrugy baradaky düşünjeleri görmek üçin işlediň:

$ man ls

Bu, ulgamyňyzy dolandyrmaga başlamaga we dürli düşünjeleri ýygnamaga kömek etmeli ulgam buýruklarynyň sanawydy. Aýdylyşy ýaly, tejribe kämilleşýär. Wagtal-wagtal bu buýruklary ýerine ýetirmek, ulgamyňyz bilen has gowulaşmaga we has ýitileşmäge kömek eder.