LFCA: Linux operasiýa ulgamyna düşünmek - 1-nji bölüm


Linux gaznasy, Linux gaznasynyň kepillendirilen IT assosiasiýasy (LFCA) diýlip atlandyrylýan täze hünär derejesindäki IT şahadatnamasyny hödürledi. Bu, esasy ulgam dolandyryş buýruklary, bulut hasaplamasy, howpsuzlyk we DevOps ýaly esasy IT düşünjelerini barlamaga gönükdirilen täze giriş derejesindäki kepilnama.

LFCA: Gysgaça syn we okuw meýilnamasy

Ine, LFCA-nyň synamaga synanyşjak başarnyklarynyň we domenleriniň gysgaça mazmuny:

  • Linux operasiýa ulgamy - 1-nji bölüm
  • Faýl dolandyryş buýruklary - 2-nji bölüm
  • Linux ulgam buýruklary - 3-nji bölüm
  • Umumy aragatnaşyk buýruklary - 4-nji bölüm

  • Linux ulanyjy dolandyryşy - 5-nji bölüm
  • Linux-da wagt we senäni dolandyrmak - 6-njy bölüm
  • Linux-da programma üpjünçiligini dolandyryň - 7-nji bölüm
  • Linux esasy ölçeglerine gözegçilik - 8-nji bölüm
  • Linux Basic Networking - 9-njy bölüm
  • Linux ikilik we onluk sanlar - 10-njy bölüm
  • LFCA: Tor IP adres salgysynyň sapaklaryny öwreniň - 11-nji bölüm
  • LFCA: Torda näsazlyklary düzetmegiň esasy maslahatlaryny öwreniň - 12-nji bölüm

  • Bulut hasaplamagyň esaslaryny öwreniň - 13-nji bölüm
  • Buludyň elýeterliligini, öndürijiligini we göwrümliligini öwreniň - 14-nji bölüm
  • LFCA: Serwersiz hasaplamany, peýdalary we zyýanlary öwreniň - 15-nji bölüm
  • LFCA: Bulut çykdajylaryny we býudjetini öwreniň - 16-njy bölüm

  • Linux ulgamyny goramak üçin esasy howpsuzlyk maslahatlary - 17-nji bölüm
  • Maglumatlary we Linux-y goramak üçin peýdaly maslahatlar - 18-nji bölüm
  • Linux tor howpsuzlygyny nädip gowulandyrmaly - 19-njy bölüm

LFCA kepilnamasy

LFCA kepilnamasy esasy ulgam we faýl dolandyryş buýruklary, tor buýruklary we näsazlyklary düzetmek, bulut hasaplaýyş düşünjeleri, ulgam we tor howpsuzlygyny öz içine alýan maglumat howpsuzlygy we DevOps esaslary barada düýpli bilim berýär.

Esasy düşünjeleri gowy öwrenip, LFCA synagyndan geçensoň, LFCE (Linux Foundation Certified Engineer) bilen başlamaga sabyrsyzlyk bilen garaşyp bilersiňiz.

LFCA synagy köp saýlawly synag we bahasy 200 dollar. Uzakdaky proktor bilen tutuş oturylyşykda web kamerasy arkaly size gözegçilik edýär. Ekzamen tabşyranyňyzda size LFCA nyşany we 3 ýyl güýji bolan şahadatnama berler.

Linux esaslary

Bu ilkinji bölümde indiki baplary açarys:

  • Linux operasiýa ulgamy - 1-nji bölüm
  • Faýl dolandyryş buýruklary - 2-nji bölüm
  • Linux ulgam buýruklary - 3-nji bölüm
  • Umumy aragatnaşyk buýruklary - 4-nji bölüm

Has kän bir sözlemiz, geliň.

Bu makala, LFCA sertifikaty synagy üçin zerur domenleri we başarnyklary öz içine alýan LFCA seriýasynyň 1-nji bölümi.

Linux operasiýa ulgamyna düşünmek

Başlanymyzda, Windows ýa-da macOS ýa-da gündelik hasaplaýyş meseleleriňizi ýerine ýetirmekde ikiňizem täsirleşip bilersiňiz diýip çaklaýarys. Bularyň ikisi hem operasiýa ulgamy we size kompýuteriň enjamlary we programma üpjünçiligi bölekleri bilen täsirleşmäge we göz aýlamak, oýun oýnamak, aýdym-saz we wideo we programma üpjünçiligini döretmek ýaly köp sanly işi ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýär.

Windows umumy ýerdäki operasiýa ulgamy we iş stoly ulanyjylarynyň arasynda ep-esli bazar paýyna eýe. Ulanmak we öwrenmek aňsat we adatça kompýuterler bilen özara gatnaşygy öwrenmekde çaga ädimlerini ätýän okuwçylar üçin derwezedir.

Ulanylyş aňsatlygyna we köp sanly enjam enjamyna goldaw berilmegine garamazdan, Windows-da kemçilikleriň adalatly paýy bar. Ilki bilen, Windows Microsoft-yň eýeçilik ulgamy bolup, Microsoft Office toplumy ýaly programma üpjünçiliginiň köpüsi tölenýär. Bu önüm üçin ygtyýarnama almak üçin maliýe ukyby bolmadyklaryň köpüsini gulplaýar.

“Apple” -iň makoslary üçin hem edil şonuň ýalydyr, nepisligine we öwgä mynasyp howpsuzlygyna garamazdan, ýokary baha belligi bilen gelýär. Aslynda, “AppStore” üçin käbir programmalar adatça tölenýär. Ulanyjylar köplenç beýleki platformalarda mugt boljak programmalar üçin gizlin abuna tölegleri tölemekden ýüz öwürýärler.

Mundan başga-da, Windows gaty durnuksyz we köplenç wirus we trojan ýaly zyýanly programma hüjümlerine sezewar bolýar. Hüjümlerden we bozulmalaryň öňüni almak üçin ygtybarly Antivirus programmalaryny üpjün etmek ýa-da wirusy anyklamak we ýok etmek üçin hünärmenlere pul tölemek üçin ýüzlerçe dollar sarp edip bilersiňiz.

Mundan başga-da, howpsuzlyk ýamalaryny we aýratynlyk täzelenmelerini ulanmak köplenç uzyn prosesdir. Köplenç ulgamyňyzy täzelemegiň ululygyna baglylykda otuz minutdan bir sagada çenli dowam edip biler we bu köplenç ulgamyň täzeden açylmagy bilen ýüze çykýar.

Linux, edil Windows we macOS ýaly, IT pudagyny güýçli basyp alan başga bir operasiýa ulgamy. Linux hemme ýerde bar we her gün müňlerçe ulanyjy tarapyndan ulanylýar.

Millionlarça akylly enjamlary kuwwatlandyrýan meşhur Android operasiýa ulgamy Linux ýadrosyna esaslanýar. Halaýan Android smartfonyňyz ýa-da ýaşaýyş otagyňyzdaky akylly telewizor Linux bilen işleýär. Iň esasy zat, Linux internetde agdyklyk edýän ulgam bolup, web hosting platformalarynda we internet serwerlerinde uly paý alýar. Jemgyýetçilik buludynyň takmynan 90% -i we superkompýuter bazaryndaky paýynyň 99% -i Linux tarapyndan goldanýar.

Şeýlelikde, Linux nädip ýüze çykdy?

Bu çatrykda, wagtymyza gaýdyp gelsek we iň köp ulanylýan operasiýa ulgamlarynyň biriniň genezisine göz aýlasak, paýhasly bolar.

Linux-yň taryhy 1960-njy ýyllardan başlap, “AT&T Bell Labs” -da, C programmirleme diliniň atasy Dennis Ritçi we Amerikaly kompýuter alymy KenThompson, beýleki döredijiler bilen bilelikde Multics taslamasynyň üstünde işleýärdi. “Multics” esasy kompýuter ulgamlaryny işleýän operasiýa ulgamydy.

Iki kompýuter alymy iýerarhiki faýl ulgamy bilen köp ulanyjy, köp wezipeli operasiýa ulgamyny gurmak isleýärdi. Ilki bilen “Multics” gözleg taslamasydy, ýöne çalt söwda önümine öwrüldi. “Multics” -iň alyp barýan ugruna haýran galman, iki öňdebaryjy işläp düzüjiler öz ugurlaryny düzdüler we “UNICS” atly “Multics” -e esaslanýan başga bir ulgamy döretmäge başladylar, soň bolsa UNIX-a öwrüldi.

1970-80-nji ýyllarda UNIX esasanam akademiki töwereklerde has meşhur boldy. Bu birnäçe guramanyň kabul edilendigini gördi, şolaryň arasynda Berkli Kaliforniýa uniwersiteti, soňra bolsa ýoluny üýtgetdi. Uniwersitetiň döredijileri mundan başga-da UNIX kody üstünde işlediler we Berkeli programma üpjünçiligini ösdürmegiň gysgaldylan BSD-ni tapdylar. BSD soňra birnäçe operasiýa ulgamyny ylhamlandyrdy, olaryň käbiri häzirki wagtda FreeBSD we NetBSD ýaly ulanylýar.

Bells laboratoriýalarynda UNIX-da gözleg we ösüş dowam etdi, soň bolsa täjirçilik satyjylary tarapyndan kabul edilen UNIX-yň beýleki wariantlaryny döretdi. Şeýle-de bolsa, BSD Bells Labs-iň täjirçilik wariantlaryndan has meşhurdy.

Bu aralykda, 1991-nji ýylda Finlýandiýaly uçurym Linus Torvalds UNIX-yň MINIX atly wersiýasynyň üstünde işleýärdi, ýöne taslamanyň ygtyýarnamasyndan lapykeç bolupdy. MINIX ulanyjy toparyna iberen hatynda, soňra Linux ýadrosy diýlip atlandyrylýan täze ýadro üstünde işleýändigini habar berdi. GNU kody, GNU düzüjisi we baş bilen bilelikde GNU/GPL modeli boýunça ygtyýarlandyrylan ilkinji gezek ulanylýan Linux ýadrosyny döretmek üçin ulandy.

Linux ýadrosy ýüzlerçe Linux paýlanyşynyň ýa-da tagamynyň ösmegine esas döretdi. Distrowatch-da meşhur Linux paýlanyşlary barada doly maglumat alyp bilersiňiz.

Linux açyk çeşmeli operasiýa ulgamy. Bu näme many berýär? Dogrusy, Linux deslapky kody görüp, ony üýtgedip we hiç hili tölegsiz erkin paýlap biljekdigiňizi aňladýar. Döredijiler ýaly başarnykly ulanyjylar hem kody has gowy we gyzykly etmek üçin goşant goşup bilerler.

Şol sebäpli dürli paket dolandyryş ulgamlary, programma üpjünçiligi programmalary we wizual özüne çekiji ýüzlerçe Linux paýlanyşy bar. “Distro” diýlip atlandyrylýan Linux paýlanyşy, programmalar, kitaphanalar, dolandyryş gurallary we beýleki goşmaça programma üpjünçiligi bilen öňünden taýýarlanan Linux operasiýa ulgamynyň wersiýasydyr. Distributionhli paýlamalar Linux ýadrosyndan alnan.

Köp sanly RHEL - Red Hat Enterprise Linux - goldaw, howpsuzlyk we aýratynlyk täzelenmeleri üçin abuna ýazylmagyny talap edýär.

Linux paýlanyşynyň 4 esasy maşgalasy bar:

  • Debian maşgala ulgamlary (meselem Ubuntu, Mint, Elementary & Zorin).
  • Fedora maşgala ulgamlary (meselem CentOS, Red Hat 7 & Fedora).
  • SUSE maşgala ulgamlary (meselem, OpenSUSE & SLES).
  • Arch ulgamlary (meselem, Arch, Manjaro, ArchLabs we ArcoLinux).

Meşhur we giňden ulanylýan Linux paýlamalarynyň arasynda:

  • Ubuntu
  • Debian
  • Linux Mint
  • Fedora
  • Deepin
  • Manjaro Linux
  • MX Linux
  • Başlangyç OS
  • CentOS
  • OpenSUSE

Linux-da täze doglan çagalar üçin ýokary maslahat berilýän başlangyç paýlamalara Ubuntu, Mint, Zorin OS we Elementary OS degişlidir. Bu, esasan, ulanyjylara dostlugy, ýönekeý we tertipli UI-leri we ýokary özleşdirilmegi bilen baglanyşykly.

Zorin OS ýaly käbir tagamlar Windows 10-a ýakyndan meňzeýär, bu bolsa Windows ulanyjylarynyň Linux-a geçmegi üçin ideal edýär. Elementary OS ýaly beýlekiler, gol dok menýusy bilen macOS-y ýakynlaşdyrýarlar.

Aralyk ulanyjylar ýa-da Linux, CentOS, Debian we Fedora-ny has gowy bilýänler üçin ýeterlik. Linux ulgam dolandyryşynyň içerki we daşarky taraplaryny bilýän tejribeli ulanyjylar, adatça, Arch esasly Linux ulgamlarynda we Gentoo-da işlemek üçin amatly bolarlar.

Her Linux paýlanyşy, iş stoly gurşawy ýa-da Grafiki ulanyjy interfeýsi (GUI) we deslapky programmalar taýdan özboluşlydyr. Şeýle-de bolsa, köpüsi LibreOffice toplumy, Thunderbird poçta müşderisi, GIMP surat redaktory we multimediýa programmalary ýaly gutujykdan daşary programmalary iberer.

Serwer gurşawynda giňden ulanylýan Linux paýlamalary şulary öz içine alýar:

  • Red Hat Enterprise Linux (RHEL)
  • SUSE Linux Enterprise Server (SLES)
  • Ubuntu serweri
  • Debian

Linux aşakdaky esasy komponentleri öz içine alýar.

Islendik Linux ulgamynyň özeninde Linux ýadrosy ýerleşýär. C görnüşinde ýazylan ýadro, esasy komponentleri esasy programma üpjünçiligi we programmalary bilen interfeýs edýär. Ernadro işleýiş proseslerini dolandyrýar we haýsysynyň CPU-ny ulanjakdygyny we haýsy wagt üçin kesgitlenýändigini kesgitleýär. Şeýle hem, her prosesiň alýan ýadynyň mukdaryny kesgitleýär. Mundan başga-da, enjam draýwerlerini dolandyrýar we işleýiş amallaryndan hyzmat haýyşlaryny alýar.

“Bootloader” Linux ulgamynda açmak prosesini dolandyrýan programma. Operasiýa ulgamyny gaty diskden esasy ýada ýükleýär. “Bootloader” diňe “Linux” -a mahsus däl. Windows we macOS-da bar. Linux-da, ýükleýjä GRUB diýilýär. Iň soňky wersiýa systemd paýlamalary tarapyndan ulanylýan GRUB2.

Init, başlangyç üçin gysga görnüş, ulgam işledilenden soň işleýän ilkinji prosesdir. Oňa 1 prosess ID (PID) berilýär we Linux ulgamyndaky daemonlar we beýleki fon amallary we hyzmatlary ýaly beýleki amallary öz içine alýar. Şeýlelik bilen ähli amallaryň enesi hökmünde hristianlaşdyryldy. Init, ulgam öçürilençä fonda işleýär.

Iň irki “Init” ulgamlaryna “System V Init” (SysV) we “Upstart” degişlidir. Bular häzirki zaman ulgamlarynda systemd init bilen çalşyryldy.

Daemons, ulgam açylan pursatyndan başlap fonda ýuwaşlyk bilen işleýän proseslerdir. Daýmonlary buýruk setirinde ulanyjy dolandyryp biler. Olary duruzyp, täzeden açyp, ýapyp ýa-da ýükleme wagtynda işledip bolýar. Daemonlara mysal hökmünde uzakdaky SSH birikmelerini dolandyrýan SSH daemony we serwerlerde wagt sinhronizasiýasyny dolandyrýan ntpd sshd bar.

Linux gabygy buýruk setiri interfeýsi bolup, gysgaldylan CLI bolup, administratiw meseleleri ýerine ýetirmek we awtomatlaşdyrmak üçin buýruklar ýerine ýetirilýär ýa-da çagyrylýar. Meşhur gabyklarda baş gabyk (bash) we Z gabyk (zsh) bar.

Ulanyjynyň Linux ulgamy bilen täsirleşmek üçin ulanýan iş stoly gurşawy. X windows ulgam programma üpjünçiligi arkaly mümkin bolan GUI (grafiki ulanyjy interfeýsi) bilen üpjün edýär. X windows ulgamy (X11, X hem diýilýär) displeý çarçuwasyny ýa-da GUI üpjün edýän we ulanyjylaryň windows, klawiatura, syçanjyk we sensor paneli bilen özara gatnaşygyny kesgitleýän ulgamdyr.

Adaty iş stoly gurşawyna GNOME, MATE, XFCE, LXDE, Enlightenment, Darçyn, Budgie we KDE Plazma degişlidir. Stol dolandyryjylary faýl dolandyryjylary, iş stoly gurallary, diwar kagyzlary, nyşanlar we beýleki grafiki elementler ýaly grafiki komponentler bilen iberýärler.

Iş stoly gurşawy, başlamak üçin diňe esasy programmalary berýär. Windows ýa-da macOS ýaly, gündelik ulanmak üçin programmalary gurup bilersiňiz. Bulara Google Chrome, VLC media pleýer, Skype, LibreOffice toplumy, DropBox, GIMP surat redaktory we ş.m. ýaly programmalar girýär. Käbir paýlaýjylar, zerur programmalary göçürip alyp bolýan ýerden dükan hökmünde işleýän öz programma üpjünçiligi merkezi bilen iberilýär.

Şu wagt Linux-yň köp ulanyjy we kärhana üçin halaýan operasiýa ulgamydygy belli bolýar. Linux ulanmagyň käbir artykmaçlyklaryny gysgaça jemläliň.

Ozal bellenip geçilişi ýaly, Linux doly açykdyr. Ussat ulanyjylar kody görüp, islän maksatlary üçin hiç hili çäklendirmesiz üýtgedip we jemgyýet bilen paýlaşyp bilerler. Mundan başga-da, paýlamalaryň köpüsi - az sanlysyndan başga - ygtyýarnama tölemezden göçürip alyp we ulanyp bilersiňiz.

Windows eýeçilikli we käbir önümleri gaty gymmat. Häzirki wagtda Microsoft Office toplumynyň bahasy 430 dollar. Windows Server 2019 ygtyýarnamasy 6000 dollar töweregi. macOS hem gaty gymmat we “App” dükanyndan köp sanly programma abuna ýazylýar.

Linux-yň ulanyjylaryna berýän esasy artykmaçlyklaryndan biri, islendik komponenti öz islegine görä diýen ýaly düzmek ukybydyr. Daş keşbini ýokarlandyrmak üçin diwar kagyzy, fon suraty, reňk shemasy, nyşan görnüşi we ş.m. ýaly görnüşleri üýtgedip bilersiňiz.

Linux ulgamlary haýran galdyryjy durnuklylyk we howpsuzlyk derejesine eýe. Linux hüjümlere has az sezewar bolýar we ulgamyňyzy yzygiderli täzeläp dursaňyz, wiruslar we trojanlar ýaly zyýanly programma üpjünçiliginiň pidasy bolmak ähtimallygyňyz az.

Howpsuzlygy we durnuklylygy sebäpli Linux web sahypalaryny, maglumat bazalaryny we amaly programmalary ýerleşdirmekde serwer gurşawy üçin saýlanýar. Maglumatlar bazalary we skript gurallary ýaly beýleki komponentler bilen birlikde doly hukukly web serwerini aýlamak üçin diňe birnäçe buýruk gerek. Klassiki mysal, Apache web serweriniň, MySQL maglumat bazasynyň we PHP skript diliniň jemlenen meşhur LAMP serweridir.

Linux-yň üpjün edýän durnuklylygy bilen, ýadrosy täzelemeli bolanyňyzdan başga serweriňizi täzeden açmak hökman bolmaz. Bu serwerler üçin iň ýokary iş wagtyny we ýokary elýeterliligi üpjün edýär.

Linux paýlaýjylarynyň köpüsinde CPU we RAM ýaly pes ulgam aýratynlyklary bolan kompýuterlerde işlemek mümkinçiligi bar. Aslynda, Linux Lite, Puppy Linux we AntiX ýaly ýeňil Linux paýlamalaryny gurup, käbir köne kompýuterleri janlandyryp bilersiňiz.

Käbirleri diňe 1 Gb RAM, 512 MHZ protsessor we 5 Gb gaty disk bilen ulgamda işledip bilerler. Has täsir galdyryjy zat, bu paýlamalary hatda Live USB taýagyndan hem işledip bilersiňiz we henizem iş alyp barýarsyňyz.

Debian we Ubuntu ýaly esasy Linux paýlaýjylary, ammarlarynda müňlerçe programma üpjünçiligini saklaýar. Diňe “Ubuntu” -da 47,000-den gowrak paket bar. Terminalda birnäçe buýruk işledip ýa-da paýlamalara girýän App Merkezlerini ulanyp, programmalary aňsatlyk bilen gurup bilersiňiz.

Mundan başga-da, sözleri gaýtadan işlemek, faýl paýlaşmak, surat redaktirlemek, grafiki dizaýn we ş.m. ýaly şuňa meňzeş meseleleri ýerine ýetirýän dürli programmalary alyp bilersiňiz. Diňe saýlamak üçin zaýalanýarsyňyz we bir işi ýerine ýetirmek üçin dürli programmalary saýlap bilersiňiz.

Linux operasiýa ulgamy, programma üpjünçiligi programmalary, howpsuzlyk täzelenmeleri we näsazlyklary düzetmek ýolunda iň gowusyny gazanmak üçin gije-gündiziň dowamynda ýadawsyz işleýän döredijiler jemgyýeti tarapyndan işlenip düzülýär we goldanylýar.

Ubuntu we Debian ýaly esasy ýalňyşlyklar, esasanam ýolda kynçylyklara ýa-da kynçylyklara duçar bolanda ulanyjylara kömek we ýol görkeziji hödürleýän köp sanly forum we köp sanly forum bar.

Bu, Linux operasiýa ulgamyna guşlaryň gözi we hemişe ösýän hasaplaýyş gurşawyndaky orny. Elbetde, Linux hemme ýerde bar we biziň ýaşaýan çalt tehnologiki dünýämizde ýatdan çykmajak yz galdyrdy. Şeýlelik bilen, bäsdeşlik ukyply IT hünäri boýunça basgançagy ulaltmak isleýän islendik IT hünärmeni üçin esasy Linux endiklerine eýe bolmak zerurdyr.

Linux-y öwrenmek, DevOps, kiberhowpsuzlyk we Cloud computing ýaly beýleki ösen IT meýdanlaryna gapylar açar. Indiki mowzuklarymyzda, hereket edenimizde barmaklaryňyzyň ujunda bolmaly esasy Linux buýruklaryna üns bereris.